Ε! ΡΕ… (τικό) PHOTOSHOP..!

Μια διπλή αφορμή και μια συζήτηση με τον υπουργό (ιδρυτής του περιοδικού “ΓΡΑΦΙΣΤΑΣ”) ήταν οι λόγοι που με ώθησαν να γράψω το παρακάτω κείμενο. Οι αφορμές ήταν αφενός τα γενέθλια του Photoshop (έκλεισε τα 20 του χρόνια) και η δεύτερη το εξώφυλλο του γερμανικού Focus (με την Αφροδίτη να έχει χέρια (!) και δάχτυλα (!!!)).

Η ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή και κλασσική. Κάπως έτσι, ρομαντικά, ξεκινούσε τότε μια ‘επανάσταση’. “Στο Ann Arbor του Michigan, o καθηγητής Glenn Knoll λόγω της μεγάλης αγάπης του για την φωτογραφία στο υπόγειο του σπιτιού του εγκαθιστά έναν σκοτεινό θάλαμο κι έναν προσωπικό υπολογιστή Apple II plus. Οι δυό γιοί του, Thomas και John, ακολουθούν τα βήματα του πατέρα τους. Ο πρώτος καταπιάνεται με ασπρόμαυρες και έγχρωμες εκτυπώσεις φωτογραφιών, πειραματιζόμενος με το balance και το contrast, ενώ ο δεύτερος με τον υπολογιστή που υπάρχει στο ίδιο υπόγειο. Το 1987 αγόρασε τον πρώτο του Macintosh για να βοηθηθεί στην εργασία του με θέμα “Επεξεργασία Ψηφιακών Εικόνων“. Μη μπορώντας να απεικονήσει ασπρόμαυρους τόνους, έγραψε μια υπορουτίνα προσομοίωσης ασπρόμαυρης τονικής κλίμακας. Στην συνέχεια έγραψε μια σειρά από σχετικές υπορουτίνες, οι οποίες συγκεντρώθηκαν, μαζί με διάφορα κομμάτια κώδικα επεξεργασίας εικόνας, σε ένα σύνολο με το όνομα Display. Ενσωματώνοντας περισσότερες δυνατότητες και εργαλεία, το Display γίνεται πιο ολοκληρωμένο εργαλείο και αποκτά το όνομα Photoshop. Σε μια προσπάθεια εμπορικής προώθησης, η μόνη εταιρεία που έδειξε ενδιαφέρον και αγόρασε 200 τεμάχια του προγράμματος ήταν η εταιρεία Barneyscan, και το διένειμε μαζί με τα scanner της. Τον Σεπτέμβριο του 1988, η Adobe αγοράζει την «άδεια για διανομή» του προγράμματος, ενώ παράλληλα ο κώδικας του γράφεται από την αρχή και μια πληθώρα από plug-ins «κρύβονται» στο πρόγραμμα. Το πρόγραμμα αναπτύσσεται ως τις αρχές του 1990 και τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους το Photoshop 1.0 κάνει την εμφάνιση του στην παγκόσμια αγορά.”

Από το βιβλίο From Darkroom to Desktop—How Photoshop Came to Light του Derrick Story

Αφού λοιπόν μία εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις είναι παραπάνω από προφανές το τι μπορεί να κάνει το Photoshop, ως manipulating εργαλείο φωτογραφίας.

Λίγα χρόνια πριν, σε προεκλογικές γιγαντοαφίσες εμφανίστηκε ο πρωθυπουργός της χώρας απαλλαγμένος από τις ενοχλητικές ελιές του προσώπου του. Ταυτόχρονα κυκλοφόρησε και η γνωστή ιστορική ρήση: « Οι Έλληνες θέλουν… Το Photoshop μπορεί!». Ένα δεύτερο και πιο πρόσφατο παράδειγμα ήταν η διαδικτυακή κυκλοφορία των ‘απείραχτων’, οπότε και φυσικών, φωτογραφιών γνωστής ελληνίδας τραγουδίστριας, για λογαριασμό μεγάλου lifestyle περιοδικού. Και για να μην έχουμε απορία δίπλα τοποθέτησαν τις ρετουσαρισμένες από το Photoshop για το εξώφυλλο.

Tο καλοκαίρι του 2007, με τις μεγάλες πυρκαγιές, πολλές εφημερίδες στα πρωτοσέλιδα τους προσέτεθαν φλόγες και καπνούς στις φωτογραφίες για την δραματικότητα της κατάστασης.

Στην Ευρώπη, ο γάλλος πρόεδρος και σύζυγος μοντέλου κοπηλατεί και τα παχάκια του είναι εμφανή στον φακό. Όταν όμως ήρθε η ώρα της εκτύπωσης, το καλογυμνασμένο του σώμα στέκει αψεγάδιαστο!

Μια ιστορία σχετική , την οποία μου διηγήθηκε ένας δάσκαλος μου, έχει να κάνει με την ετήσια φωτογραφία της βασίλισσας Ελισάβετ της Αγγλίας, η οποία φορούσε λάθος ρολόι. Ούτε λόγος για να γίνει ξανά η φωτογράφιση.

Αν περάσουμε τον Ατλαντικό, τα εξώφυλλα των περιοδικών Newsweek και TIME έχουν την ίδια εβδομάδα φωτογραφία του Ο. Τζ. Σίμπσον κατηγορούμενο για τον φόνο της συζύγου του, με την διαφορά ότι το TIME τον παρουσιάζει πιο σκουρόχρωμο ενώ το Newsweek πιο ανοιχτόχρωμο.

Blame it on Photoshop! Υπάρχουν πολλές ακόμα γνωστές ιστορίες για την δύναμη του Photoshop. Οπότε και μπορούμε να το καταριώμαστε ανεπιφύλακτα. Όμως πολύ πριν από την εμφάνισή του, η παραποίηση της εικόνας ήταν κάτι το γνωστό. Το επόμενο λεπτό από την εμφάνιση της φωτογραφίας, γεννήθηκε η παραποίηση της. Κάποιοι φωτογράφοι παραποιούσαν την αρχική απεικόνιση του φωτογραφικού φακού για να πετύχουν το ιδανικό καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, άλλοι ακολουθούσαν τη συγκεκριμένη πρακτική ως μέσο παραπλάνησης, προπαγάνδας και πολιτικού κέρδους, λίγο καιρό μόνο μετά την πρώτη φωτογραφία της “camera obscura” από τον Niepce το 1814.

Πρωτοστάτες και δάσκαλοι σε αυτό παρουσιάζονται ιδιαίτερα οι Σοβιετικοί. Εμφανίζουν και εξαφανίζουν πρόσωπα κατά το δοκούν!

Το 1920 ο Λένιν εμψυχώνει τον κόκκινο στρατό κατά την αναχώρηση του για το πολωνικό μέτωπο. Στην δεξιά πλευρά της εξέδρας βρίσκονται οι Τρότσκι και Καμένεφ. Λίγα χρόνια αργότερα, και οι δύο θεωρούνται εχθροί της επανάστασης και του λαού, οπότε και εξαφανίζονται από τις φωτογραφίες.

Για τον Στάλιν αυτό αποτελούσε καθημερινή πρακτική. Όταν κάποιος έπαυε να χαίρει της εμπιστοσύνης του, έπαυε να υφίσταται και στις φωτογραφίες. Της ίδιας τακτικής υπήρξαν οπαδοί και ο Μάο, και ο Χίτλερ, και ο Μουσολίνι, και πολλοί άλλοι.

Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι η φωτογραφία του ρώσου στρατιώτη να υψώνει την σοβιετική σημαία, υποβοηθούμενος από έναν κομισσάριο, στο Reichstag. Ο κομισσάριος όμως φοράει δύο ρολόγια!, ένα στο κάθε χέρι. Πάραυτα, επειδή το όλο σκηνικό θεωρήθηκε δείγμα πλιάτσικου, το ‘κακό’ ρολόι εξαφανίστηκε. Μετά από αρκετά χρόνια ήρθε στο φως της δημοσιότητας (πάντα ήθελα να γράψω αυτή την φράση) ότι η όλη φωτογράφιση ήταν προπαγάνδα και δεν υπήρξε ποτέ τέτοιο γεγονός!!!

 

Σε μια προσπάθεια να απεικονίσει τις διάφορες δραστηριότητες του, το πανεπιστήμιο του Wisconsin, στο Madison, doctored (όπως αρέσει στους αμερικάνους να ονομάζουν τις επεξεργασμένες φωτογραφίες) το εξώφυλλο ενός φυλλαδίου, το οποίο απεικόνιζε λευκούς φιλάθλους της ποδοσφαιρικής ομάδας εισάγωντας και έναν μαύρο. Η αρχική φωτογραφία ήταν του 1993 ενώ ο μαύρος φοιτητής εισήχθει στο πανεπιστήμιο το 1994!

Τον Φεβρουάριο του 1982, το περιοδικό National Geographic, είχε ως κύριο θέμα την Αίγυπτο και την πυραμίδα της Γκίζας. Για να χωρέσουν στο εξώφυλλο, ο φωτογράφος Gordon Gahen, «συμπίεσε» λιγάκι τις πυραμίδες για να ταιριάξουν στο κάθετο σχήμα του.

Ο φωτογράφος John Filo βραβεύεται με το Pulitzer για την φωτογραφία που απεικονίζει την φοιτήτρια Mary Ann Vecchio, στις 4 Μαΐου του 1970, να στέκεται γονατιστή και να φωνάζει πάνω από το πτώμα του φοιτητή Jeffrey Miller στο Kent State University, έπειτα από πυρά της Εθνοφυλακής σε πορεία διαμαρτυρίας. Η αρχική φωτογραφία έδειχνε έναν πάσαλο «καρφωμένο» στο κεφάλι της, φωτογραφία που δημοσιεύτηκε ως ήταν από την Valley Daily News. Το 1995 το Life Magazine κάνει αναφορά στα γεγονότα εκείνης της περιόδου και δημοσιεύει την ίδια φωτογραφία… χωρίς πάσαλο!

Τον Νοέμβριο του 2000, ο Fidel Castro συναντά τον Bill Clinton στην Νέα Υόρκη, απουσία δημοσιογράφων και φωτογράφων. Μια θερμή χειραψία των δύο ανδρών κοσμούσε το εξώφυλλο της Daily News!

Δυό φωτογραφίες οι οποίες οφείλουν την δόξα τους αποκλειστικά στο photoshop είναι η φωτογραφία του «τουρίστα» στο World Trade Center την 11^η Σεπτεμβρίου, δευτερόλεπτα πριν την σύγκρουση του αεροπλάνου και η δεύτερη με τον διασώστη του ελικοπτέρου τον οποίο αρπάζει ένας μεγάλος λευκός καρχαρίας.

Ο Paul McCartney, των Beatles, εμφανιζόταν σε πολλές φωτογραφίες κρατώντας τσιγάρο. Κάποιοι αμερικανοί εκδότες αποφάσισαν να αφαιρέσουν το τσιγάρο από τα χέρια του στην αφίσα Abbey Road καθώς και σε κάποιες επανακυκλοφορήσεις δίσκων τους.

Τον Αύγουστο του 1989, το εξώφυλλο του περιοδικού TV Guide είχε μία φωτογραφία της Oprah Winfrey. Στην πραγματικότητα ήταν το κεφάλι της Oprah και το σώμα της ηθοποιού Ann Margret από μία φωτογράφηση του 1979. Η απάτη αποκαλύφθηκε από τον σχεδιαστή ρούχων της Margret, ο οποίος αναγνώρισε το ρούχο της φωτογραφίας! Τον Ιανουάριο του 2003 το εξώφυλλο του περιοδικού GQ εμφάνιζε την Kate Winslet. Μόνο που και η ίδια με δυσκολία αναγνώρισε τον εαυτό της, αφού εμφανέστατα της είχαν μεγαλώσει καθ’ ύψος τα πόδια κατά 1/3. Τον Απρίλιο του 2005, στο εξώφυλλο του Star, μαζί με τις πρώτες φήμες περί σχέσης τους, εμφανίζεται και η πρώτη κοινή φωτογραφία του Brad Pitt και της Angelina Jolie. Όπως όμως έγινε γνωστό η φωτογραφία του Pitt ήταν από την Anguila (Καραϊβική) το 2005 και της Angelina τραβηγμένη στην Virginia το 2004.

Τον Μάιο του 2007, στην διαφημιστική αφίσα της τελευταίας ταινίας του Harry Potter για τα IMAX 3D, το στήθος της ηθοποιού Emma Watson (Ερμιόνη) ήταν ψηφιακά «αναπτυγμένο»! Η Warner Brothers Pictures το χαρακτήρισε ατύχημα και ζήτησε την απομάκρυνση της εικόνας από την ιστοσελίδα της IMAX.

Το περιοδικό Redbook είχε στο εξώφυλλο μία φωτογραφία της ηθοποιού και τραγουδίστριας Faith Hill. Η φωτογραφία ήταν εξαιρετικά ρετουσαρισμένη και παρουσίαζε την ηθοποιό αφαιρώντας της αρκετά κιλά. Όταν διαμαρτυρήθηκε, ο εκδότης του περιοδικού δήλωνε ότι όσες παρεμβάσεις έγιναν είναι απόλυτα σύμφωνες με τα standards της βιομηχανίας !!! Βασισμένο σε αυτά τα πρότυπα, τον Ιανουάριο του 2008 το περιοδικό Blender εμφανίζει την Britney Spears, για την ακρίβεια το κεφάλι της και το σώμα ενός μοντέλου. Και συμπληρώνει ως εξής:

“ Truthiness Alert – αυτή η εικόνα είναι προϊόν σύνθεσης. Η Britney δεν ποζάρισε για αυτή την φωτογραφία. Αυτό, δυστυχώς, δεν είναι το σώμα της! ”

Ξανά στην πολιτική. Τον Σεπτέμβριο του 2008, η κυβερνήτης της Αλάσκα Sarah Palin ανακοινώνει την υποψηφιότητα της ως αντιπροέδρου για το χρίσμα των Ρεπουμπλικάνων. Λίγες ώρες μετά το διαδίκτυο κατακλύζεται από μια φωτογραφία της Palin με μπικίνι στα χρώματα της αστερόεσσας, με καραμπίνα στο χέρι στην άκρη μίας πισίνας, αναγκάζοντας την να αποσυρθεί από την διεκδίκηση. Αργότερα αποκαλύφθηκε ότι ήταν το πρόσωπό της στο σώμα μίας άγνωστης κοπέλας…

Τον Δεκέμβριο του 2009, η διαφημιστική καμπάνια των καλλυντικών προϊόντων Olay είχαν ως κεντρικό πρόσωπο το μοντέλο των 70’s Twiggy με moto “Olay is my secret to brighter-looking eyes”. Τα μάτια της ήταν τόσο φωτεινά… που δεν ήταν δικά της! Η διαφήμιση αυτή κινητοποίησε την Advertising Standards Authority (ASA), η οποία και ζήτησε την απόσυρση της, με το σκεπτικό ότι μπορεί να παραπλανήσει εσφαλμένα το καταναλωτικό κοινό.

Η φωτογραφία δεν μπορεί να μας δείξει την αλήθεια, παρά μόνο μια στιγμή συγκεκριμένης πραγματικότητας. Μας δείχνει τα φαινόμενα, τα οποία συνήθως απατούν.

Εμείς δεν μπορούμε παρά να υποκλιθούμε στην παντοδυναμία της εικόνας, και φυσικά στο πρόγραμμα που άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο την βλέπουμε.

Γιώργος Κολιαβάς